Soda oczyszczona uchodzi za uniwersalny, bezpieczny i skuteczny środek czyszczący. Jakie są właściwości sody? Czy faktycznie nadaje się do sprzątania? Jak radzi sobie z bakteriami i grzybami?
Co to jest soda oczyszczona?
Soda oczyszczona (NaHCO3) to biały, krystaliczny proszek, w kręgu chemików lepiej znany pod nazwą wodorowęglanu sodu lub kwaśnego węglanu sodu. Wbrew tej ostatniej nazwie ma ona jednak lekko alkaliczny odczyn, w związku z czym, w reakcjach chemicznych zachowuje się jak słaba zasada.
Soda oczyszczona jest jednym z najczęściej stosowanych środków spulchniających, co czyni ją częstym bywalcem naszych kuchni (a dokładniej naszych piekarników). Spulchnianie ciasta z zastosowaniem wodorowęglanu sodu zachodzi dzięki wydzielaniu się dwutlenku węgla, które możemy zainicjować na dwa sposoby:
- poprzez dodatek kwasu (pełniącego rolę katalizatora reakcji), np. poprzez dodanie do wyrabianego ciasta: kwaśnego mleka, maślanki, kefiru lub jogurtu. Wszystkie te produkty zawierają kwas mlekowy, który reaguje z sodą oczyszczoną według poniższej reakcji:
NaHCO3 + C2H4OHCOOH (kwas mlekowy) → C2H4OHCOONa (mleczan sodu) + H2O + CO2↑
Gdy przepis nie przewiduje użycia “kwaśnych” składników z ratunkiem przychodzi proszek do pieczenia – gotowa mieszanka sody oczyszczonej i regulatora kwasowości, który w kontakcie z wodą inicjuje reakcję rozkładu sody i uwalnianie bąbelków dwutlenku węgla.
- poprzez zastosowanie podwyższonej temperatury (powyżej 70°C), która powoduje samoczynny rozkład sody oczyszczonej do węglanu sodu (sody kalcynowanej), wody i dwutlenku węgla:
2NaHCO3 → Na2CO3 + H2O + CO2↑
Jak otrzymujemy sodę oczyszczoną?
Wodorowęglan sodu otrzymywany jest jako produkt pośredni podczas syntezy węglanu sodu. Metodę tę w latach sześćdziesiątych XIX wieku opracował belgijski chemik Ernest Solvay. Proces Solvaya opiera się na reakcji pomiędzy solanką nasyconą amoniakiem, a dwutlenkiem węgla:
NaCl + H2O + NH3 + CO2 → NaHCO3 + NH4Cl
Efektem reakcji jest zawiesina roztworu chlorku amonu i sody oczyszczonej w postaci drobnokrystalicznego proszku, który jest następnie poddawany dalszej obróbce w celu uzyskania produktu o wysokiej czystości.
Alternatywą dla metody Solvaya jest pozyskiwanie wodorowęglanu sodu ze złóż trony. Trona to minerał składający się w głównej mierze z tzw. sody śnieżnej (która po ogrzaniu rozkłada się do sody kalcynowanej). Minerał ten, może zawierać również domieszki innych soli sodu (np. chlorków). Największe pokłady trony znajdziemy w Ameryce Północnej (USA) [10] oraz Afryce (Kenia) i to właśnie tam produkcja sody przebiega w głównej mierze z użyciem zasobów naturalnych.
Czy soda naprawdę czyści?
Soda oczyszczona sprawdza się świetnie jako środek czyszczący, można jej używać np. w formie pasty z płatkami mydlanymi lub po prostu w postaci proszku nałożonego na wilgotną szmatkę. Jej krystaliczna struktura zapewnia łagodne ścieranie, które pomaga usunąć brud bez rysowania delikatnych powierzchni. Dzięki lekko zasadowemu pH, wodorowęglan sodu reaguje z kwasami tłuszczowymi zawartymi w brudzie tworząc łatwo rozpuszczalne sole, które wystarczy po prostu spłukać z czyszczonej powierzchni.
Soda oczyszczona to produkt o wielu twarzach
Oprócz wielu zastosowań domowych, wodorowęglan sodu wykorzystywany jest również m.in. w produkcji:
- środków leczniczych – w tym preparatów zobojętniających kwasy żołądkowe [7];
- środków pielęgnacyjnych i kosmetyków – takich jak płyny do płukania jamy ustnej, pasty do zębów, preparaty do czyszczenia protez zębowych [5,9], sole do kąpieli, dezodoranty, pudry;
- gaśnic pianowych – wodorowęglan sodu potraktowany wysoką temperaturą uwalniania CO2, który gasi pożar poprzez zmniejszenie zawartości tlenu w powietrzu do ilości, przy której tlen nie podtrzymuje procesu spalania;
- pochłaniaczy zapachów i wilgoci [8];
- środków zmiękczających wodę.
Czy soda ma właściwości dezynfekujące?
Naukowcy od wielu lat przyglądają się sodzie oczyszczonej pod kątem określenia jej potencjału w zwalczaniu drobnoustrojów.
BAKTERIE I GRZYBY
Badania sprzed ponad 30 lat pokazały, że wodorowęglan sodu (już w stężeniu 1%) z powodzeniem hamuje rozwój bakterii i drożdży hodowanych na stałym podłożu agarowym. Liczba bakterii należących do gatunków: Escherichia coli (bakterie te stanowią fizjologiczną florę bakteryjną człowieka, ale znane są także szczepy patogenne), Lactobacillus plantarum, Staphylococcus aureus (wywołujący m.in. zakażenia ropne skóry) i Pseudomonas aeruginosa (odpowiedzialny za zakażenia wewnątrzszpitalne) zmniejszyła się 10 000 razy względem kontroli niezawierającej NaHCO3. Dwa gatunki grzybów: Saccharomyces cerevisiae (drożdże piekarskie) i Hansenula wingei były nawet bardziej wrażliwe na działanie sody, gdyż w ich przypadku osiągnięto redukcję liczby komórek o kolejny rząd wielkości (100 000-krotna redukcja). Co ważne, w wariancie kontrolnym eksperymentu z chlorkiem sodu nie zaobserwowano działania przeciwdrobnoustrojowego, co wyklucza mechanizmy zależne od osmolarności roztworu [1]. W innym badaniu naukowcy z Francji ocenili działanie wodorowęglanu sodu na 70 grzybowych izolatów pobranych od osób dotkniętych różnymi dermatozami (40 z nich stanowiły gatunki zaliczane do tzw. dermatofitów, czyli grzybów wyspecjalizowanych w atakowaniu naskórka, włosów i paznokci). Okazało się, że wodorowęglan sodu skutecznie hamował wzrost 80% wszystkich testowanych izolatów [4].
Ciekawe badanie przeprowadzili brazylijscy naukowcy. Przyjrzeli się oni… klawiaturom komputerów personelu medycznego. Najpierw ocenili poziom ich zanieczyszczenia przez grzyby, a następnie zbadali skuteczność roztworów wodorowęglanu sodu i kwasu octowego (oba w stężeniu 50%) w eliminowaniu mikroorganizmów zidentyfikowanych na klawiaturach. Okazało się, że zarówno ocet jak i soda oczyszczona skutecznie zwalczały grzyby “goszczące” na klawiaturach brazylijskich lekarzy i pielęgniarek [6].
Wodorowęglan sodu hamuje wzrost grzybów i bakterii, ale też utrudnia tworzenie przez te ostatnie biofilmu, czyli zbiorowiska mikroorganizmów [2]. Badania pokazują, że soda oczyszczona skutecznie zmniejsza liczbę bakterii P. aeruginosa i blokuje tworzenie ich skupisk w pożywce imitującej ludzką plwocinę. Ma to szczególne znaczenie dla chorych na mukowiscydozę, którzy są narażeni na spadek wydolności płuc i przewlekłe infekcje wynikające z kolonizowania płuc m.in. przez bakterie P. aeruginosa. Odkrycie to sugeruje, że terapia inhalacyjna może pomóc w poprawie higieny dróg oddechowych pacjentów borykających się z bakteryjnymi infekcjami płuc [3].
Soda oczyszczona to produkt naprawdę wielozadaniowy. Oprócz oczywistych zastosowań “kuchennych” świetnie sprawdza się jako składnik środków pielęgnacyjnych i kosmetyków handmade. Wodorowęglan sodu zmiękcza wodę, działa antybakteryjnie idezodorująco co czyni go niezastąpionym komponentem domowych środków czystości. Poza tym, jest całkowicie biodegradowalny i w przeciwieństwie do wielu komercyjnie dostępnych substancji czyszczących – uznawany za substancję bezpieczną.
[10] Wyoming Mining Association. https://www.wyomingmining.org/minerals/trona/ (16.3.2021);
Autorka: